त्यांनी बोलायची हिंमत दाखवली, पण दांतेवाडात असलं चालत नाही

इकडे आड तिकडे विहीर अशा माओवादी नि सरकारी गोंधळात सापडलेल्या दोघांच्या गोष्टीची ही सुरुवात इथे भाषांतरिक करून दिल्येय. पूर्ण वाचण्यासाठी गोष्टीचं --
-- मूळ- They dared to speak up. But that’s not done in Dantewada   (Tehelka)

ही एका आदिवासी महिलेची ही गोष्ट आहे. नाव सोनी सोरी, वय ३५. सरकारी प्राथमिक शाळेतील शिक्षिका. तुम्ही हे वाचताय तेव्हा ती छत्तीसगढमधल्या जंगलांमध्ये लपलेली आहे. ती लपलेय कारण बहुधा तिला जरा जास्त माहिती आहे. ११ सप्टेंबरला जेव्हा सोरी या प्रतिनिधीशी बोलल्या तेव्हा त्यांनी नुसतीच आपली जागा बदलली होती. त्या संध्याकाळी तिथल्या पहाडी प्रदेशात लपल्या होत्या, त्यांनी बुटांची टाप ऐकली. त्या पळाल्या. पोलिसांनी गोळ्या झाडल्या. त्या वाचल्या.

आता ही गोष्ट आहे एका आदिवासी पुरुषाची. नाव लिंगाराम कोडोपी, वय २५. छत्तीसगढमधला एक जीप चालक. पूर्वी त्याला माओवादी भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाने पक्षपद देण्याची लालूच दाखवली होती. त्याने नकार दिला. तेव्हापासून त्याला धमक्या येतायेत. एकदा त्याला दांतेवाडा पोलीस स्थानकातील संडासात ४० दिवस डांबून ठेवण्यात आलेलं, भयंकर मार देऊन, नंतर त्याला विशेष पोलीस अधिकारी (स्पेशल पोलीस ऑफिसर- एसपीओ) म्हणून दाखल होण्यासाठी दर महिना १२ हजार रुपये देऊ करण्यात आले. त्याने नकार दिला. तेव्हापासून तो पोलिसांच्या निशाण्यावर आहे. २००९च्या सप्टेंबरमध्ये कोडोपीनेही तेच केलं जे छत्तीसगढच्या दुर्दैवी प्रदेशामधल्या अनेकांना करायला लागलंय- तो पळाला.

दिल्लीमध्ये कोडोपी एका एनजीओच्या तळघरात राहतो नि त्याने नोएडात पत्रकारितेच्या अभ्यासक्रमाला प्रवेश घेतलाय. 'मला एवढं माहितेय की मी जर परत गेलो तर मला अटक होईल', असं कोडोपीने 'तेहेलका'ला गेल्या वर्षी सांगितलं होतं. 'पण मी भिऊ कशाला? मला माझ्या समाजासाठी काहीतरी करायचंय. नक्षलवादी नि पोलीस दोघेही मला धमकावतात कारण की मी त्यांना घाबरत नाही हे त्यांना माहितेय.'

चालू वर्षी एप्रिलमध्ये तीन दिवसांच्या पोलीस कारवाईत ३०० घरं भुईसपाट झाली तेव्हा कोडोपी दांतेवाडाला परतला. त्याने मोरपल्ली, ताडमेटला आणि तिम्मापुरम इथल्या जळून गेलेल्या घरांना भेटी दिल्या, 'कोब्रा' आणि 'कोया' कमांडोंच्या हल्ल्याने झालेली पडझड त्याने बघितली. बलात्कारित बायकांची भेट घेतली आणि पोलिसांच्या अत्याचाराची त्यांनी सांगितलेली कहाणी व्हिडियो रेकॉर्ड केली. स्वतःच्याच लोकांच्या कहाण्या जमवण्याचे काम त्याने सुरू केलं.

कोडोपीला १० सप्टेंबरला अटक करण्यात आली. दांतेवाडाचे पोलीस अधीक्षक अंकित गर्ग यांनी या बातमीला दुजोरा दिला: शासनाविरोधात युद्ध छेडणे, राष्ट्रद्रोह, गुन्हेगारी कट रचणे या आरोपावरून छत्तीसगढ सार्वजनिक सुरक्षा कायदा, बेकायदेशीर कृत्ये (रोखण्यासाठी) कायदा आणि कलम १२१, १२४ ए व १२० बी यांच्याखाली त्याला अटक करण्यात आली.

गेल्या स्वातंत्र्यदिनाला, माओवाद्यांनी जेव्हा कोडोपीच्या गावामध्ये काळा झेंडा फडकावण्याचा प्रयत्न केला, तेव्हा त्याने त्यांच्यासमोर तो फाडून टाकला. जेव्हा त्यांनी त्याची आत्या सोनी सोरीला आपल्या आश्रम शाळेवरून भारतीय ध्वज काढायची आज्ञा केली, तेव्हा तिने नकार दिला. 'खूप लोक यासाठी मेलेत', तिने बंडखोरांना सांगितलं.

...म्हणून ही गोष्ट महत्त्वाची आहे; आदिवासींसाठी बोलत असल्याचा दावा करणाऱ्या अनेक आवाजांच्या गदारोळात हा एक वेगळा, अधिक स्पष्ट आणि थेट सूर ऐकू येतोय.

आत्ता जूनमध्ये 'तेहेलका'ला माहिती मिळाली की, अटक होण्याच्या काही महिने आधी, लिंगाराम कोडोपी वरिष्ठ आयएएस अधिकारी आणि बस्तर विभाग आयुक्त के. श्रीनिवासुलू यांना भेटला होता. 'पोलीस नि माओवादी दोघेही माझ्या लोकांना मारतायेत. हे थांबायला पायजे', असं कोडोपी त्यांना म्हणाला होता.