'एन्ड्युअरिंग व्हॉइसेस' हा 'नॅशनल जिऑग्राफिक'चा प्रकल्प. पृथ्वीवरच्या नष्ट होऊ घातलेल्या भाषांचं दस्तऐवजीकरण करणं हा या प्रकल्पाचा हेतू.
'लिव्हिंग टंग्स इन्स्टिट्यूट फॉर एन्डेजर्ड लँग्वेजीस'च्या मदतीनं हा प्रकल्प चाललेला आहे.
दर १४ दिवसांना जगातली एक भाषा मरत असते. या गतीनं हे सुरू राहिलं तर जगातल्या सध्याच्या सात हजारांहून अधिक भाषांपैकी अर्ध्याहून अधिक भाषा चालू शतकाच्या अखेरीपर्यंत मेलेल्या असतील. (भाषा मुळात मरत नाही, तर ती बोलणारी, तिची समज असलेली शेवटची व्यक्ती मरते. शब्दशः भाषा मरणार नाहीच, कारण तिच्यात अक्षरं आहेत नि ती तर अ-क्षर आहेत. सिंधू लिपी उलगडायचे प्रयत्न आता चाललेत हे त्याचं एक उदाहरण. अर्थात लिपी नसलेल्या भाषांचे प्रश्न वेगळे आहेत आणि तिथंच 'एन्ड्युअरिंग व्हॉइसेस'चं मुख्य काम चालतं. )
कुठं एखादी भाषा बोलणारी शेवटची व्यक्ती उरली असेल तर तिचं बोलणं रेकॉर्ड करणं, त्या भाषेचा भाषाशास्त्रीय आराखडा तयार करणं, तिचं व्याकरण आखणं अशा विविध गोष्टी ही मंडळी करतात.
एकूण प्रकल्पात ज्यांना रस असेल ते वरच्या लिंकांवरून तिथं चाचपणी करू शकतील. त्यात रस नसेल तरी 'संपणाऱ्या आवाजां'संदर्भात 'नॅशनल जिऑग्राफिक'नं जुलैच्या अंकात 'व्हॅनिशिंग व्हॉइसेस' असं एक फिचर केलंय ते पाहण्यासारखं आहे. तुआन, अका आणि सेरी या भाषांसंबंधीच्या या फिचरमधला मजकुराचा भाग, म्हणजे लेख रुस रायमर यांनी लिहिलाय नि फोटोंची जोड दिलेय लीन जॉनसन यांनी. जॉनसन यांचे २९ फोटो ह्या फिचरमध्ये आहेत. खाली नमुन्यादाखल दिलेले चार फोटो हे मूळ फोटोंकडं लक्ष वेधण्यापुरतेच आहेत. जॉनसन यांचं स्वतःचं संकेतस्थळही आहेच.
'रेघे'वर ही नोंद प्रसिद्ध करण्याचा मूळ हेतू 'एन्ड्युरिंग व्हॉइसेस'कडं लक्ष वेधणं हा आहे. त्यात प्रत्येकाला कदाचित खूप रस नसेल तरी संपत चाललेल्या आवाजांचे अखेरचे वारसदार काय बोलतायंत एवढं तरी आपण सहज ऐकू शकतोच. (या नोंदीत उच्चारांच्या चुका असू शकतील, त्या लक्षात येतील तशा बदलूया.)
भाषा - चेमेहुएवी
'मी माझ्या हृदयामध्ये माझी भाषा बोलतो' - जॉनी हिल, ज्युनिअर (अॅरिझोना)
अमेरिकेच्या प्रदेशातील मूळ भाषांपैकी एक चेमेहुएवी. मरण्याच्या मार्गावर असलेल्या या भाषेमध्ये बोलू शकणाऱ्या शेवटच्या व्यक्तींपैकी एक जॉनी हिल, ज्युनिअर. 'हे म्हणजे पक्ष्यानं पिसं गमावल्यागत आहे. तुम्हाला ते हरवत जाताना दिसतं. आणि ते निघून जातं - हा बघा, आणखी एक शब्द गेला.'
भाषा - इउची
'मला ही भाषा मेलेली पाहायची नाहीये' - कसा हेन्री वॉशबर्न (ओक्लाहोमा). ८६ वर्षांचे कसा हेन्री वॉशबर्न हे इउची भाषा सराईतपणं बोलू शकणाऱ्या केवळ चार व्यक्तींपैकी एक आहेत. दर दिवशी ते त्यांच्या वेस्ट तुल्सा इथल्या घरातून दहा मैलांचा प्रवास करून इउची लँग्वेज हाउसमधे येतात. का, तर इथं नवीन पिढीतल्या मुलांना त्यांची भाषा शिकवली जाते.
भाषा - इउची
भाषा - हुपा
'माझ्या आईची आई इथं होऊन गेली' - मेलडी जॉर्ज-मूरे (कॅलिफोर्निया). मेलडी यांना लहानपणापासून त्यांची आदिवासी भाषा बोलण्यापासून परावृत्त करण्याचेच प्रयत्न होत आले. 'हुपा कशाला शिकायची? ती बोलणारी प्रत्येक व्यक्ती आता मृत आहे', असं सांगितलं जायचं. पण आपण हुपा भाषेशी जोडलेलो आहोत असं मेलडी यांना जाणवलं आणि त्यांनी ही भाषा आत्मसात केली. आपल्या जमातीच्या समस्यांची उत्तर कदाचित आपल्या पूर्वजांच्या कथांमधे सापडू शकतील असा विश्वास मेलडींना वाटतो.
'लिव्हिंग टंग्स इन्स्टिट्यूट फॉर एन्डेजर्ड लँग्वेजीस'च्या मदतीनं हा प्रकल्प चाललेला आहे.
दर १४ दिवसांना जगातली एक भाषा मरत असते. या गतीनं हे सुरू राहिलं तर जगातल्या सध्याच्या सात हजारांहून अधिक भाषांपैकी अर्ध्याहून अधिक भाषा चालू शतकाच्या अखेरीपर्यंत मेलेल्या असतील. (भाषा मुळात मरत नाही, तर ती बोलणारी, तिची समज असलेली शेवटची व्यक्ती मरते. शब्दशः भाषा मरणार नाहीच, कारण तिच्यात अक्षरं आहेत नि ती तर अ-क्षर आहेत. सिंधू लिपी उलगडायचे प्रयत्न आता चाललेत हे त्याचं एक उदाहरण. अर्थात लिपी नसलेल्या भाषांचे प्रश्न वेगळे आहेत आणि तिथंच 'एन्ड्युअरिंग व्हॉइसेस'चं मुख्य काम चालतं. )
कुठं एखादी भाषा बोलणारी शेवटची व्यक्ती उरली असेल तर तिचं बोलणं रेकॉर्ड करणं, त्या भाषेचा भाषाशास्त्रीय आराखडा तयार करणं, तिचं व्याकरण आखणं अशा विविध गोष्टी ही मंडळी करतात.
एकूण प्रकल्पात ज्यांना रस असेल ते वरच्या लिंकांवरून तिथं चाचपणी करू शकतील. त्यात रस नसेल तरी 'संपणाऱ्या आवाजां'संदर्भात 'नॅशनल जिऑग्राफिक'नं जुलैच्या अंकात 'व्हॅनिशिंग व्हॉइसेस' असं एक फिचर केलंय ते पाहण्यासारखं आहे. तुआन, अका आणि सेरी या भाषांसंबंधीच्या या फिचरमधला मजकुराचा भाग, म्हणजे लेख रुस रायमर यांनी लिहिलाय नि फोटोंची जोड दिलेय लीन जॉनसन यांनी. जॉनसन यांचे २९ फोटो ह्या फिचरमध्ये आहेत. खाली नमुन्यादाखल दिलेले चार फोटो हे मूळ फोटोंकडं लक्ष वेधण्यापुरतेच आहेत. जॉनसन यांचं स्वतःचं संकेतस्थळही आहेच.
'रेघे'वर ही नोंद प्रसिद्ध करण्याचा मूळ हेतू 'एन्ड्युरिंग व्हॉइसेस'कडं लक्ष वेधणं हा आहे. त्यात प्रत्येकाला कदाचित खूप रस नसेल तरी संपत चाललेल्या आवाजांचे अखेरचे वारसदार काय बोलतायंत एवढं तरी आपण सहज ऐकू शकतोच. (या नोंदीत उच्चारांच्या चुका असू शकतील, त्या लक्षात येतील तशा बदलूया.)
 |
| photo courtesy : Lynn Johnson / Nat Geo |
'मी माझ्या हृदयामध्ये माझी भाषा बोलतो' - जॉनी हिल, ज्युनिअर (अॅरिझोना)
अमेरिकेच्या प्रदेशातील मूळ भाषांपैकी एक चेमेहुएवी. मरण्याच्या मार्गावर असलेल्या या भाषेमध्ये बोलू शकणाऱ्या शेवटच्या व्यक्तींपैकी एक जॉनी हिल, ज्युनिअर. 'हे म्हणजे पक्ष्यानं पिसं गमावल्यागत आहे. तुम्हाला ते हरवत जाताना दिसतं. आणि ते निघून जातं - हा बघा, आणखी एक शब्द गेला.'
 |
| photo courtesy : Lynn Johnson / Nat Geo |
'मला ही भाषा मेलेली पाहायची नाहीये' - कसा हेन्री वॉशबर्न (ओक्लाहोमा). ८६ वर्षांचे कसा हेन्री वॉशबर्न हे इउची भाषा सराईतपणं बोलू शकणाऱ्या केवळ चार व्यक्तींपैकी एक आहेत. दर दिवशी ते त्यांच्या वेस्ट तुल्सा इथल्या घरातून दहा मैलांचा प्रवास करून इउची लँग्वेज हाउसमधे येतात. का, तर इथं नवीन पिढीतल्या मुलांना त्यांची भाषा शिकवली जाते.
 |
| photo courtesy : Lynn Johnson / Nat Geo |
'आम्ही अजून आहोत'
- मॅक्सिन वाइल्डकॅट बार्नेट आणि जोसेफाईन वाइल्डकॅट बायग्लेर या दोघी
वृद्ध बहिणी सांगतात की, त्यांची आजी नेहमी त्यांना त्यांच्या मातृभाषेत
बोलायला सांगायची. 'जोपर्यंत तुम्ही माझ्या घरात राहाताय, तोपर्यंत तुम्ही
इउची बोलाल!'
 |
| photo courtesy : Lynn Johnson / Nat Geo |
'माझ्या आईची आई इथं होऊन गेली' - मेलडी जॉर्ज-मूरे (कॅलिफोर्निया). मेलडी यांना लहानपणापासून त्यांची आदिवासी भाषा बोलण्यापासून परावृत्त करण्याचेच प्रयत्न होत आले. 'हुपा कशाला शिकायची? ती बोलणारी प्रत्येक व्यक्ती आता मृत आहे', असं सांगितलं जायचं. पण आपण हुपा भाषेशी जोडलेलो आहोत असं मेलडी यांना जाणवलं आणि त्यांनी ही भाषा आत्मसात केली. आपल्या जमातीच्या समस्यांची उत्तर कदाचित आपल्या पूर्वजांच्या कथांमधे सापडू शकतील असा विश्वास मेलडींना वाटतो.
No comments:
Post a Comment