जॉर्ज ऑर्वेलच्या डायरीतली एक नोंद

जॉर्ज ऑर्वेल

जॉर्ज ऑर्वेल (जन्म - २५ जून १९०३.) मृत्यू - २१ जानेवारी १९५०.

जॉर्ज ऑर्वेलच्या डायरीतल्या १९३८ ते १९४२ या काळातल्या नोंदी पुस्तकरूपात प्रसिद्ध झालेल्या आहेत. (संपादक - पीटर डेव्हिसन). या नोंदी 'ऑर्वेल डायरीज्' या ब्लॉगवरही अधिकृतपणे उपलब्ध आहेत. त्यातलीच ही एक ('बीबीसी रेडियो'वरच्या कामाच्या संदर्भातली) नोंद, १५ ऑक्टोबर १९४२ची.


इंग्लंडमधे लहानसा भारत रुजवल्यासारखं झालंय. काही आठवडे आमची मराठी वार्तापत्रं कोठारी नावाचे एक लहान चणीचे गृहस्थ भाषांतरीत करत आणि वाचतही. हा गुबगुबीत मनुष्य बुद्धीमान होता आणि माझ्या अंदाजानुसार खरोखरचाच फॅसिस्टविरोधी होता. 'बीबीसी'मधे कर्मचारी भरती करणाऱ्या अधिकाऱ्यांना (ह्या प्रकरणात मला वाटतं, एम१५ला) अचानक एके दिवशी लक्षात आलं की कोठारी कम्युनिस्ट आहेत किंवा होते, विद्यार्थी चळवळीत सक्रीय होते; त्यामुळे त्यांना काढून टाकण्याचा आदेश आला. इंडिया हाऊसमधे काम करणारा जथा हा राजकीयदृष्ट्या 'ठीक' असलेला तरुण कोठारींच्या जागी भरती करण्यात आला. या भाषेत भाषांतरकार सापडणं इतकं सोपं नाहीये. जे भारतीय मातृभाषा म्हणून ही भाषा बोलतात ते इंग्लंडमधे असताना ती विसरतात असं दिसतं. काही आठवड्यांनी माझ्या सहायक, मिस् चितळे, दबकत माझ्याकडे आल्या आणि त्यांनी सांगितलं की, अजूनही वार्तापत्रं कोठारीच लिहीत आहेत. जथा ती भाषा वाचू शकत असला तरी लिहिण्याबाबतीत मात्र त्याची प्रगती नव्हती, त्यामुळे कोठारीच त्याच्यासाठी लिहीत होते. मानधनही त्या दोघांमधे विभागलं जात होतं. आम्हाला दुसरा सक्षम भाषांतरकार मिळाला नाही, त्यामुळे कोठारींचं काम सुरूच ठेवण्यात आलं होतं आणि अधिकृतरित्या आम्हाला त्याबद्दल काही माहीत नव्हतं. भारतीय लोक सापडतील तिथे अशा गोष्टी होतच राहणार.
***

टीपा -
१) एम१५ : ब्रिटिश गुप्तचर संस्था, ऑर्वेलवरही लक्ष ठेवत असे असं कागदपत्रं सांगतात.
२) मराठी विभाग - 'बीबीसी'ची प्रक्षेपण सेवा १९४०च्या दरम्यान काही पौर्वात्य भाषांमधे निवडक प्रमाणात सुरू करण्यात आली. मराठीही त्यात होती.
३) मिस् चितळे : वेणू चितळे. (जन्म - २८ डिसेंबर १९१२. मृत्यू - १ जानेवारी १९९५). 'बीबीसी'मधे सुमारे पाच वर्षं नोकरी. इंग्रजी कादंबरी प्रसिद्ध करणाऱ्या पहिल्या मराठी महिला. त्यांच्याबद्दल 'लोकसत्ते'त आलेले दोन लेख - एक । दोन. त्यांचा एक फोटो.
४) दुसऱ्या महायुद्धाचा साधारण कालावधी : १९३९ - १९४५.
***

ऑर्वेलच्या काही पुस्तकांच्या नवीन आवृत्त्या 'पेंग्विन'वाल्यांनी 'जॉर्ज ऑर्वेल दिना'निमित्त बाजारात आणल्यात. त्यातल्या 'नाइन्टीन एटी-फोर'चं मुखपृष्ठ असं आहे-

मुखपृष्ठ : डेव्हीड पीअरसन

हुकूमशाही (किंवा खरंतर कुठल्याही) राजवटीतल्या (किंवा समाजातल्या / संस्थेतल्या) 'सेन्सॉरशिप'ला पीअरसननी असं मुखपृष्ठावर आणलंय. त्यामुळे पुस्तकाचं आणि लेखकाचं काळ्या ठशातलं नाव काळ्या रंगाच्या पट्टीवरतीच असल्यामुळे दिसतंय - न दिसतंय अशा परिस्थितीत ठेवलंय. त्यासंबंधी 'क्रिएटीव्ह रिव्ह्यू'.
***
आपल्याला आजूबाजूला काय दिसतंय?