सदानंद रेगे : ३० वर्षं

सदानंद रेगे गेले त्याला आज तीस वर्षं पूर्ण होतायंत, त्या निमित्तानं 'रेघे'वर ही नोंद.

ह्या मजकुराचं मूळ शीर्षक 'दिवाळी २०११ : काळोखाचा उत्सव' असं होतं. एका दिवाळीच्या निमित्तानं हा मजकूर लिहिला गेला होता. पेपरांमध्ये दर वर्षी त्याच त्याच उत्सवांवेळी तीच तीच पानं, पुरवण्या प्रसिद्ध होतात, त्यासाठी हा मजकूर पाडला गेला होता. पण हा प्रसिद्ध झालेला मजकूर नाही.

दिवाळी हा प्रकाशाचा उत्सव आहे, पण रेग्यांच्या कवितेच्या मदतीनं काळोखाचाही उत्सव करता येईल का? पाहा वाचून पटतं का ते. तसंही सध्या गणपतीचे दिवस आहेत, म्हणजे कुठलातरी उत्सव सुरू आहेच आणि दिवाळी येईलच आता, त्यामुळं ह्या नोंदीला 'रेघे'वर प्रसिद्धी मिळतेय. त्यातले वर्षांचे आकडे फक्त बदललेत. दिवाळीपर्यंत थांबण्यात अर्थ नाही, कारण रेग्यांच्या पुण्यतिथीचं निमित्त जास्त बरं ठरेल, ही नोंद प्रसिद्ध करायला-

शिवाय, 'रेघे'च्या प्रवासातलाच एक प्रकल्प - sadanandrege.blogspot.in

आता वाचा नोंद :

सदानंद रेगे : काळोखाचा उत्सव

सदानंद रेगे

दिवाळी म्हणजे एकदम राम-रावण अशा फारच जुन्या पात्रांच्या वेळची गोष्ट. त्यामुळे आता एवढ्या हजारो वर्षांनंतर तिच्याबद्दल नवीन असं काय राहिलं असणार. म्हणजे कित्येकदा ती साजरी करून झाली असणार. इतके लोक तिच्याबद्दल काही ना काही बोलले असणार. कित्येक लोकांनी काही ना काही लिहिलं असणार. मग आता तसं नवीन काय उरलं असणार.

सदानंद रेगे मागे लिहून गेले होते की,

इथं आलो

नि जगाच्या आरंभापास्नं

किती रेगे

इथं येऊन गेले

हे इत्थंभूत कळलं.

रेगेभाऊ एकदा बनारसला गेले होते तेव्हा त्यांच्या हे लक्षात आलं होतं. त्यांचं म्हणणं वेगळ्या गोष्टीबद्दल असलं तरी मुळात मुद्दा काय की एवढं सगळं होऊनच गेलंय, मग आता नवीन राहिलंच काय. एवढ्या दिवाळ्या आत्तापर्यंत होऊन गेल्यात तर आता नवीन अजून काय असणार. आणि हा मजकूर लिहिणाऱ्याला तर काहीच इत्थंभूत कळलेलं नाही, त्यामुळे त्यातल्यात्यात नवीन काय शोधायला बघितलं तर सापडलं की प्रत्येक दिवाळीची तारीख नवीनच असणार. वर्ष तरी प्रत्येक दिवाळीला नवीन असणारच. म्हणजे गेलं वर्ष २०११, पुढचं २०१३ आणि आत्ताचं २०१२ . म्हणजे बुडाला बाजार ह्या मजकुराचं नाव तरी नवीन असू शकतं. म्हणून मग सरळ दिवाळी : २०१२.

***

आणि कसंय की कोणी कितीही काही म्हटलं अमुक इतकं झालंय सांगून, एवढं एवढं झालंय लिहून तरी काही ना काही शेवटी उरतंच. त्यात परत वरती जे रेगे होऊन गेले त्यांनीच असं पण म्हटलंय की-

सर्व वस्तुमात्र

पुसून टाकलं

तरी शेवटी

हात उरलेच

नि हातातलं

हे फडकं!

तर लिहायला काहीच नाही असं म्हणताना शेवटी एवढं लिहिलंच. कारण कितीही काहीही संपलं तरी कायतरी उरणारच. तेवढीच रेग्यांची आठवण, दिवाळीच्या निमित्तानं चांगलं बोलावं म्हणून. आणि काहीच नसलं तरी काळोखात काहीतरी हाताला लागतंच.

***

दिवाळीच्या निमित्तानं काळोख बिचारा उगीचच बदनाम झालाय. त्याला मिटवायलाच पणत्या, फटाके असं सगळं लावतो आपण असं प्रत्येक दिवाळीचं तुणतुणं असतंच. पण हे काय बरोबर नाही. आपल्याला आवडतं तर पणत्या लावाव्यात, फटाके फोडावेत. त्यात उगीच त्या काळोखाला संपवल्याचे दावे कशाला करायचे. आणि त्याला संपवायचं कशाला.

काळोखाचं झाड

काळोखात पहावं

- देदिप्यमान!

-असंही एक रेग्यांचंच म्हणणं होतं. तर उगीच त्या काळोखाला नावं कशाला ठेवायची. काळोख म्हणजे झाडच, असं रेगेभाऊंना वाटत असू शकेल. झाडं नसतील तर चालेल काय, मग काळोख पण असू दे की. काळोखाची मजा रेग्यांना कळली, त्यांनी लिहिली. आता दिवाळी प्रकाशाचा सण, असं आपले सगळे म्हणतात, तर त्या प्रकाशाच्या गदारोळात काळोखाची पण मजा सांगावी म्हणून आपण रेग्यांची मदत घेतली. आणि शेवटी सण म्हणजे काय, जरा आनंद त्यातल्यात्यात. तर आपण तात्पुरत्या आनंदापेक्षा सदानंदाबद्दलच बोललो दिवाळीच्या निमित्तानं. आणि प्रकाशाच्या उत्सवात काळोखाच्या उत्सवाबद्दल बोलायचं तर रेग्यांची आठवण महत्त्वाची होती. तसा फारसा प्रकाशात न आलेला माणूस होता. त्याचं तसं त्यांना दुःख नसावं, पण तरी एक कविता अशी आहे त्यांची-

या उजाड उनाड माळावर

माझ्या एकाकीपणाचा

एकच साक्षी...

डोळ्यांचा खाचा झालेल्या

बुरुजाआड कण्हणारा

एक जखमी जहरी पक्षी...

त्यांचं दुःख कोणतं ते काय आपल्याला माहीत नाही. पण त्यांची आठवण आली जरा काळोखाच्या निमित्तानं. आणि आपल्याला मूळ मुद्दा सांगायचा होता तो हा की, दिवाळी जसा प्रकाशाचा उत्सव आहे तसा तो काळोखाचा पण उत्सव आहे. त्यात मग सध्याचं एकूण मराठी वातावरण बघता रेगे काळोखात गेलेल्या लेखकांपैकीच असल्यामुळे त्यांची साक्ष काढली. बाकी जरा हा वरचा मजकूर सेन्टिमेन्टल झालाय. तेवढं थोडं समजून घ्या. सदानंद रेग्यांच्या आठवणीमुळं जरा ते तसं झालंय. ­­­तेवढे त्यांचे आभार मानू आणि थांबू.