इंग्रजी देवीतला 'ई'!

उत्तर प्रदेशातल्या इंग्रजी देवीची चर्चा गेली दोन वर्षं आहे. या देवीच्या मूर्तीसाठीच्या मंदिराची तयारी पुन्हा सुरू झाल्याबद्दल 'ओपन'  साप्ताहिकात एक टीपण नुकतंच प्रसिद्ध झालं. त्या टीपणाचं भाषांतर-

'बीबीसी'वरच्या मूळ फोटोतून कापलेला फोटो

उत्तर प्रदेशाच्या माजी मुख्यमंत्री मायावती यांच्या अवाढव्य पुतळ्यांच्या तुलनेत अडीच फुटांची काशाची मूर्ती म्हणजे काहीच नाही! ढगळ झगा घातलेली, लांब हॅट आणि हातात पेन अशी ही मूर्ती मायावतींच्या पुतळ्याला स्पर्धा ठरू शकत नाही.

उत्तरप्रदेशातल्या लखीमपूर खेरी जिल्ह्यातल्या बांका गावात २०१०मध्ये या मूर्तीसाठीची पायाभरणी करण्यात आली तेव्हा 'कोण आहे ही नवीन दलित देवी?' असा सवाल मायावतींनी त्यांच्या अधिकाऱ्यांना विचारल्याचं सांगितलं जातं. ती कोणीही असेल, मायावतींना ती आसपास नको होती.

ही नवीन देवता होती, इंग्रजी देवी. चंद्रभान प्रसाद या दलित संशोधकाने मांडलेली कल्पना. दलितांना त्यांच्या दुर्दैवापासून मुक्ती हवी असेल तर इंग्रजीतून शिक्षण हाच एक मार्ग असल्याचं प्रसाद यांचं मत.

पण आता बहुजन समाज पार्टीच्या सर्वेसर्वा आणि दलित अधिकार आणि कल्याणाच्या स्वघोषित प्रवक्त्या मायावती उत्तर प्रदेशात सत्तेवर नाहीयेत. त्यामुळे काशाची ती मूर्ती शाळेच्या आवारात पुन्हा प्रस्थापित केली जाणार आहे.

मूर्तीसाठी पायाभरणी होत होती तेव्हा मायावतींच्या अधिकाऱ्यांनी तिथलं काम थांबवलं होतं. अशा बांधकामाला परवानगी घेतली नसल्याचं त्यांचं म्हणणं होतं. पण आता दोन महिन्यांत मंदीर तयार असेल आणि २५ ऑक्टोबरला इंग्रजी भाषा दिवस साजरा केला जाईल, असं प्रसाद म्हणतात. भारतात इंग्रजी भाषक वर्ग तयार करण्यात ज्यांनी हातभार लावला त्या लॉर्ड मॅकॉलेची जयंतीसुद्धा याच तारखेला असते.

पासी या पूर्वी अस्पृश्य गणली गेलेल्या जातीमध्ये प्रसाद यांचा जन्म झाला. ते संशोधक असून परदेशातल्या विद्यापीठांमध्ये दलित समाजाशी संबंधित मुद्द्यांवर काम करतात. दलितांच्या मुक्तीचा एकमेव मार्ग असलेल्या इंग्रजीचा प्रसार करण्यासाठी भारतभर अशी आणखी मंदिरं उभारण्याची त्यांची योजना आहे.

प्रसाद म्हणतात - ''परंपरेनुसार दलितांना मंदिरांमध्ये प्रवेश दिला जात नव्हता. त्यांना देव म्हणून बुद्ध मिळाला पण देवी मात्र नव्हती. दलित देवीची कमतरता होती. त्या जागी वेगाने आणि खोलवर पसरेल असं एखादं रूपक का वापरू नये, अशी कल्पना माझ्या मनात आली. (अमेरिकेतला) स्वातंत्र्यदेवतेचा पुतळा आहे, त्यात स्वातंत्र्य आणि आधुनिकता सामावलेली आहे. इंग्रजी देवीसमोर सरस्वती निरक्षर वाटते. तिच्याकडे पेन नाही, कम्प्युटर नाही. आमची देवी आधुनिक आहे. तिचा तर ई-मेल आयडीही आहे- pioneercbp[at]yahoo.com''
***

'ओपन'वाल्यांनी वरचा ई-मेल पत्ता म्हणून poineercbp@yahoo.com असा दिला आहे. हा पत्ता चुकीचा असल्याचं तिथे पाठवलेली ई-मेल परत आल्यावर कळलं. म्हणून त्यातल्यात्यात त्यातलं स्पेलिंग बरोबर करून poineerचं pioneer केलं. या दुरुस्त स्पेलिंगसह तयार झालेल्या  पत्त्यावर तपासणीची मेल गेली, पण तो पत्ताही कितपत बरोबर आहे ही शंका राहातेच, पण तिथे पाठवलेली मेल परत आलेली नाही.

***

याच विषयावर
'बीबीसी'च्या संकेतस्थळावरचा लेख
'न्यूयॉर्क टाईम्स' मध्ये मनू जोसेफचा लेख
'वॉल स्ट्रीट जर्नल'च्या संकेतस्थळाच्या खास भारतीय आवृत्तीवरचा लेख
'ओपन'मधेच पूर्वी आलेला एस. आनंदचा लेख