'काफिला' या ब्लॉगवरती प्रसिद्ध झालेली ही नोंद, 'काफिला'वाल्यांच्या परवानगीने 'रेघे'वर भाषांतरित करून नोंदवतो आहे. ही नोंद लिहिणाऱ्या निनावी व्यक्तीने स्वतः शारीरिक अत्याचाराला तोंड दिलेलं आहे.
***
बलात्कार होतात त्याचं कारण बहुतेक लोकांना ते काय आहे हेच माहीत नसतं.
अत्याचारित व्यक्तीला ते माहीत असतं असं म्हणणं म्हणजे खूप जास्त गोष्टी गृहीत धरल्यासारखं होईल. याचा एक तत्काळ परिणाम खोल आणि न दिसणाऱ्या जखमेच्या स्वरूपातला असतो. खूप वर्षांच्या समुपदेशनानंतरही त्याने वेदना होतात, भीती वाटते. वैयक्तिक पातळीवरची आणि अस्तित्त्वाच्या पातळीवरची जगातली सगळी ताकद तिथे अपुरी पडते. बहुतेकदा अशा गुन्ह्यांना प्रसिद्धी मिळत नाही. स्त्रियांचं सक्षमीकरण करण्याऐवजी न्यायव्यवस्था इतक्या कमी प्रकरणांमधे न्याय देते की ही व्यवस्था स्वतःच एक मोठी अपराधी ठरते.
अत्याचारितांप्रमाणेच जे दोषी असतात, त्यांनाही त्याबद्दल फारशी माहिती नसते. अटकेशिवाय, अगोचरपणे, निर्लज्जपणे ते मोकाट राहातात आणि यातून त्यांच्या विकृतीला खतपाणी मिळतं. बलात्कार हा लैंगिक कृतीपेक्षा अधिकार गाजवण्याशी संबंधित आहे याची जाणीव त्यांना होईल किंवा होणार नाही.
नेतेमंडळींना यासंबंधी काय करावं हे माहीत नसतं. जगातली सर्वाधिक सजग सरकारंही अशा प्रकरणांमधे खूपच कमी निकाल लावू शकतात.
माध्यमं इतर घडामोडींबद्दल जशी उत्साहात असतात तशीच या घटनेबद्दलही असतात. सगळी वार्तांकनं, कार्यकर्तेगिरी यातून खूपच फुटकळ गोष्टी साधल्या जातात. आणि लगेचच इतर अनेक दुष्ट प्रवृत्तींबद्दल बातम्या सुरू होतात.
बळीचे बकरे शोधून आंदोलक पापक्षालनाचा प्रयत्न करत असतात; कधी ते यशस्वी होतात, बहुतेकदा होत नाहीत. आधीच दळीद्री असलेल्या कायदा व सुव्यवस्थेला ते कामाला लावतात आणि ते उपद्रवी ठरल्यामुळे त्यांच्याविरोधात अश्रुधूराचा वापर केला जातो.
अत्याचारित व्यक्तीला माहीत असतं की ती कधीच पूर्ण बरी होऊ शकणार नाही (तिला शारिरीक जखमांनी किंवा स्वतःच्या हातांनी मरण आलं नाही तरच हा मुद्दा येतो). बलात्काराचा तिच्यावर, तिच्या संबंधांवर, तिच्या स्वतःच्या मुलांवर किती वेगवेगळ्या मार्गांनी परिणाम होतो हे समजायला अनेक वर्षं जावी लागतात. न्यायालयीन निकालामुळे उत्तेजनार्थ बक्षिस मिळाल्यासारखं वाटतं फक्त. अर्थात, जेवढ्या प्रकरणांची नोंद होते त्यापेक्षा अर्ध्याहून कमी प्रकरणांमधे निकाल लागतो असं गेल्या काही वर्षांच्या गुन्हे आकडेवारीनुसार समजतं.
खूपच चिडलेले लोक फाशीची शिक्षा हा एक उपाय म्हणून पुढे करतात, पण त्याने अशा गोष्टी थोपवता येणार नाहीत : उदाहरणार्थ, चार वर्षांच्या बालकावरचा बलात्कार जर कुटुंबातील व्यक्तीकडूनच झाला असेल तर अशा प्रकरणात अत्याचारित (बालक) पूर्णपणे दुर्बलच असतं. लैंगिक भावनेच्या दमनामुळे आणि सामाजिकदृष्ट्या स्वीकारार्ह अशा विकृतीमुळे स्त्रीकडे एक उपभोग्य वस्तू म्हणून पाहण्याची पुरुषाची सवय (फाशीच्या शिक्षेने) संपणार नाही. तुरुंगात टाकूनही त्याला त्याच्या गुन्ह्याची जाणीवच होणार नसेल तर काय? आणि त्याच्यानंतरच्या स्त्री-पुरुषांच्या अनेक पिढ्यांनाही ही जाणीव होणार नसेल तर काय? आणि न्याय असा काही होणारच असेल तर इतर कुठल्याही पर्यायाएवढाच फाशीचा पर्याय उपयोगी असेल. एकही राक्षस संपणार नसेल तरी कदाचित त्यामुळे काही लोकांना आनंद होऊ शकेल.
बायका बलात्कारी मुलांचा, वडिलांचा आणि कधीकधी नवऱ्यांचाही बचाव करत राहतील. कुटुंबातीलच अपराधी पुरुषाविरोधात उभं ठाकल्याने सगळ्यांसाठी सगळ्याच गोष्टी बदलून जातील हे त्यांना माहीत असतं आणि जे त्यांना शिकवलेलं असतं त्याच्या हे बरोब्बर उलटं असतं. दुर्लक्ष करणं किंवा नाकारत राहणं हेच बहुतेक दीर्घकाळासाठी सगळ्यांनाच सोईचं असतं. अशा रितीने अन्यायाचं वर्तुळ पूर्ण होतं.
जगात असे पुरुष आहेत ज्यांना स्वतःच्या बायकोबरोबर किंवा मुलींबरोबर कसं वागावं यापेक्षा आपल्या गाडीसोबत किंवा गुरांसोबत कसं वागावं हे जास्त कळतं.
त्यामुळे बलात्कार थांबणार नाहीत हे तसं सुसंगतच आहे.
***
बलात्कार होतात त्याचं कारण बहुतेक लोकांना ते काय आहे हेच माहीत नसतं.
अत्याचारित व्यक्तीला ते माहीत असतं असं म्हणणं म्हणजे खूप जास्त गोष्टी गृहीत धरल्यासारखं होईल. याचा एक तत्काळ परिणाम खोल आणि न दिसणाऱ्या जखमेच्या स्वरूपातला असतो. खूप वर्षांच्या समुपदेशनानंतरही त्याने वेदना होतात, भीती वाटते. वैयक्तिक पातळीवरची आणि अस्तित्त्वाच्या पातळीवरची जगातली सगळी ताकद तिथे अपुरी पडते. बहुतेकदा अशा गुन्ह्यांना प्रसिद्धी मिळत नाही. स्त्रियांचं सक्षमीकरण करण्याऐवजी न्यायव्यवस्था इतक्या कमी प्रकरणांमधे न्याय देते की ही व्यवस्था स्वतःच एक मोठी अपराधी ठरते.
अत्याचारितांप्रमाणेच जे दोषी असतात, त्यांनाही त्याबद्दल फारशी माहिती नसते. अटकेशिवाय, अगोचरपणे, निर्लज्जपणे ते मोकाट राहातात आणि यातून त्यांच्या विकृतीला खतपाणी मिळतं. बलात्कार हा लैंगिक कृतीपेक्षा अधिकार गाजवण्याशी संबंधित आहे याची जाणीव त्यांना होईल किंवा होणार नाही.
नेतेमंडळींना यासंबंधी काय करावं हे माहीत नसतं. जगातली सर्वाधिक सजग सरकारंही अशा प्रकरणांमधे खूपच कमी निकाल लावू शकतात.
माध्यमं इतर घडामोडींबद्दल जशी उत्साहात असतात तशीच या घटनेबद्दलही असतात. सगळी वार्तांकनं, कार्यकर्तेगिरी यातून खूपच फुटकळ गोष्टी साधल्या जातात. आणि लगेचच इतर अनेक दुष्ट प्रवृत्तींबद्दल बातम्या सुरू होतात.
बळीचे बकरे शोधून आंदोलक पापक्षालनाचा प्रयत्न करत असतात; कधी ते यशस्वी होतात, बहुतेकदा होत नाहीत. आधीच दळीद्री असलेल्या कायदा व सुव्यवस्थेला ते कामाला लावतात आणि ते उपद्रवी ठरल्यामुळे त्यांच्याविरोधात अश्रुधूराचा वापर केला जातो.
अत्याचारित व्यक्तीला माहीत असतं की ती कधीच पूर्ण बरी होऊ शकणार नाही (तिला शारिरीक जखमांनी किंवा स्वतःच्या हातांनी मरण आलं नाही तरच हा मुद्दा येतो). बलात्काराचा तिच्यावर, तिच्या संबंधांवर, तिच्या स्वतःच्या मुलांवर किती वेगवेगळ्या मार्गांनी परिणाम होतो हे समजायला अनेक वर्षं जावी लागतात. न्यायालयीन निकालामुळे उत्तेजनार्थ बक्षिस मिळाल्यासारखं वाटतं फक्त. अर्थात, जेवढ्या प्रकरणांची नोंद होते त्यापेक्षा अर्ध्याहून कमी प्रकरणांमधे निकाल लागतो असं गेल्या काही वर्षांच्या गुन्हे आकडेवारीनुसार समजतं.
खूपच चिडलेले लोक फाशीची शिक्षा हा एक उपाय म्हणून पुढे करतात, पण त्याने अशा गोष्टी थोपवता येणार नाहीत : उदाहरणार्थ, चार वर्षांच्या बालकावरचा बलात्कार जर कुटुंबातील व्यक्तीकडूनच झाला असेल तर अशा प्रकरणात अत्याचारित (बालक) पूर्णपणे दुर्बलच असतं. लैंगिक भावनेच्या दमनामुळे आणि सामाजिकदृष्ट्या स्वीकारार्ह अशा विकृतीमुळे स्त्रीकडे एक उपभोग्य वस्तू म्हणून पाहण्याची पुरुषाची सवय (फाशीच्या शिक्षेने) संपणार नाही. तुरुंगात टाकूनही त्याला त्याच्या गुन्ह्याची जाणीवच होणार नसेल तर काय? आणि त्याच्यानंतरच्या स्त्री-पुरुषांच्या अनेक पिढ्यांनाही ही जाणीव होणार नसेल तर काय? आणि न्याय असा काही होणारच असेल तर इतर कुठल्याही पर्यायाएवढाच फाशीचा पर्याय उपयोगी असेल. एकही राक्षस संपणार नसेल तरी कदाचित त्यामुळे काही लोकांना आनंद होऊ शकेल.
बायका बलात्कारी मुलांचा, वडिलांचा आणि कधीकधी नवऱ्यांचाही बचाव करत राहतील. कुटुंबातीलच अपराधी पुरुषाविरोधात उभं ठाकल्याने सगळ्यांसाठी सगळ्याच गोष्टी बदलून जातील हे त्यांना माहीत असतं आणि जे त्यांना शिकवलेलं असतं त्याच्या हे बरोब्बर उलटं असतं. दुर्लक्ष करणं किंवा नाकारत राहणं हेच बहुतेक दीर्घकाळासाठी सगळ्यांनाच सोईचं असतं. अशा रितीने अन्यायाचं वर्तुळ पूर्ण होतं.
जगात असे पुरुष आहेत ज्यांना स्वतःच्या बायकोबरोबर किंवा मुलींबरोबर कसं वागावं यापेक्षा आपल्या गाडीसोबत किंवा गुरांसोबत कसं वागावं हे जास्त कळतं.
त्यामुळे बलात्कार थांबणार नाहीत हे तसं सुसंगतच आहे.
ReplyDeleteA comment that has appeared below the above post on Kafila-
amina
This is not meant as any denial of the specificity of the experience of this person. I am a woman, have been sexually assaulted — not raped, and do understand the situation, in all its complexities. But really, why must we understand ‘rape’ at all? What is there to even understand? One’s body is violated, isn’t that enough? Why is there a ‘premium’ attached to this crime? And what of those who move on? Perhaps, for some there isn’t a deep wound at all. Perhaps, its something that happens, and then they get over it, in whatever it means for them. Of course, they want too want justice. They too want the guilty to be punished.
Besides, it’s important to remember that even the way women understand or make sense of rape would be mediated by their class positions. What do women in the slums feel about rape? I once met a rape victim in a village in UP, who had been raped by the MLA of that area. Yes, she said, she had been raped. What’s the big deal, why do you look at me like that? she asked me. She even smiled in some of the photos that the journalists took of her. What then do we make out of it?
..'It’s important to remember that even the way women understand or make sense of rape would be mediated by their class positions.'..
ReplyDelete''There are men in the world (to say nothing of those in this country) who probably know better what to do with cars and cattle than with their own wives and daughters''....How true!
ReplyDeleteमूळ लेखाचं शीर्षक बदलून हे शीर्षक देताना जी संवेदनशीलता दाखवली त्याचं विशेष कौतुक. लेखाचा अनुवादही उत्तम...अश्विनी
Ashok Shahane through e-mail-
ReplyDeletehe bare keles.
balaatkaar hii nivvaL laingik baab navhe, he tar kharech aahe.
jase moghul kaaLaat devaLaan-varache halle. paraajit maaNasaanchyaa maanaache sthaan heroon tyaalaa aaNakhii naamoharam karaNe, haa mukhya hetuu.
tech balaatkaaraachyaa babatiit aahe.
aapalyaa poorvajaannii hyaavar ek upaay shodhoon kaaDhalaa hotaa -- balaatkaaraa-nantar baaiichii ek paaLii houun gelii kii tii parat shuddha jhaalii. poT raahyaale tar kaay, haa prashna arthaat tarii-hii raahato. paN nidaan baaii tarii hyaatoon suTate,
faaLaNii-nantar mumbaiit progressive lekhakaanchyaa sabhet sagaLe lekhak baayakaanchyaa-var jhaaleleyaa ataachaaraabaddal bhaLabhaLoon bolale tevhaa ismat chugtai naavaachyaa urduu lekhikene ek prashna kelaa hotaa (to raajindar singh bedin-kaDoon aikalaa hotaa). prashna asaa -- "hai koii ek maaii-kaa laal yahaan, jisakii maa-kii ismat nahii looTii gaii thii?" prashnaachaa artha lokaannaa kaLaayalaa jaraa veL laagalaa. shevaTii "tube" peTalii -- kii pratyekaachaa janma haa baaii-var ataachaar houuna-ch jhaalelaa asato, ase baaiinnaa mhaNaayache aahe. (tichee naav-suddhaa "ismat" mhaNaje "ijjat" asech hote, hii aaNakhii khaas baat.)
aapaakaDe itakaa kholavar vichaar karaNaare kamiich. tv-vaalyaanna akkal phaar nasate, tyaalaa koN kaay karaNaar?
print media-tale lok tv-chii line dharoon chaalale aahet -- kaaraN te khapate.
aapalyaakaDe don raajaan-madhe yuddha jhaalyaavar haralelyaa raajaachii raaNi jinkalelyaa raajaalaa aayatii miLat hotii. hii goShTa maraaThii bhaaShet Tikoon raahyalii aahe -- gaadii chaalavaNe, hyaa vaak-prachaaraatoon. lokaanchyaa ekadam lakshaat yet naahi, tyaalaa kaay ilaaj?
tase tar maraaThii lokaant "neighbour" hyaa arthii asalelaa "shejaarii" haa shabda pahaa. neighbour-laa akadam antharuNaavar aaNaNyaachii garaj kaay?
ase kaik mudde aahet -- bhaShaa he sagaLe poTaat daDavoon asate, mhaNoon tiche mahattva.
aso.