७ नोव्हेंबर १९०५ : ७ नोव्हेंबर १९१३ : झपूर्झा

७ नोव्हेबर १९०५ रोजी केशवसुत यांचं निधन झालं. त्यांच्या कवितेबद्दल आपण शाळेत ऐकलं असेल, आपली त्याबद्दल कायतरी मतं असतील ती असतील. त्यांचं मराठी आधुनिक कवितेतलं स्थान काय असेल ते असेल. त्यांनी काय केलं, कोणाचा त्यांच्यावर प्रभाव होता त्याबद्दलही कायतरी असेल. मग ते म्हणाले 'एक तुतारी द्या मज आणुनि फुंकीन ती मी स्वप्राणाने', तर त्यावर असाही युक्तिवाद केला गेलाय, की तुम्हाला एवढी स्वप्राणानेच फुंकायची होती तुतारी, तर मग ती दुसऱ्यानं कशाला आणून द्यायला हवी? - असं ते सगळं एका बाजूनं सुरू राहील आणि राहूदे. आपला इथला हेतू आत्ताचा वेगळा आहे.

आपण काल अल्बेर कामूचं जन्मशताब्दी वर्ष सुरू झालं त्याबद्दल नोंद केली. ७ नोव्हेंबर १९१३ ही त्याची जन्मतारीख. (४ जानेवारी १९६०ला अपघातात त्याचा मृत्यू झाला.)
ती नोंद केल्यानंतर सदानंद रेग्यांनी कामूवर केलेली कविता आठवली. ती जाऊन शोधली. ती अशी -

निरर्थालाहि अर्थ येऊ पहात होता...

(आल्बेर कामू यांच्या स्मृतीस)

त्या दिवशी अचानक
          असे काय झाले?
तुझ्या मोटारीचे डोके
          अकस्मात् कसे फिरले?
अचानक...
अकस्मात्...
अघटित...
अपघात...
निरर्थालाहि काही अर्थ येऊ पहात होता.
पण तो झाला भस्मसात्...

तुला विचारले तर तू काही बोलत नव्हतास.
चुरगाळलेल्या बगळ्यासारखा मान टाकून बसला होतास.
गाठाळत चाललेल्या रक्ताच्या नुक्त्यावर
एक डास तेवढा गुं गूं करीत होता.

म्हटला तर या साऱ्याला अर्थ होता.
म्हटला तर काहीच नव्हता.
नुसता अॅब्सर्ड काळोख...

('देवापुढचा दिवा'मधून)

ही कविता शोधताना रेग्यांची '७ नोव्हेंबर १९०५' असं शीर्षक असलेली कविता दिसली. ती पाहिली तेव्हा लक्षात आलं की काल केशवसुतांची पुण्यतिथी होती.
केशवसुतांबद्दल 'मराठी विश्वकोश' इतर माहिती देतोच, पण रेग्यांच्या कवितेतले काही संदर्भ स्पष्ट व्हावेत म्हणून विश्वकोशातली ही माहिती - केशवसुतांनी 'मॅट्रिकनंतर (१८८९) मुंबईला १८९७ पर्यंत निरनिराळ्या हंगामी नोकऱ्या केल्या. पुढे प्लेगमुळे मुंबई सोडून ते खानदेशात गेले. आरंभी भडगावच्या नगरपालिकेच्या शाळेत दुय्यम शिक्षकाची नोकरी केली. १९०१ पासून फैजपूरला मुख्याध्यापक म्हणून नेमणूक झाली. १९०४ मध्ये धारवाडच्या सरकारी शाळेत मराठीचे शिक्षक म्हणून बदली झाली. १९०५ साली हुबळीला गेले असताना प्लेगने त्यांचे निधन झाले. त्यांच्यामागून आठच दिवसांनी त्यांची पत्नीही मरण पावली.'

ही आता रेग्यांची कविता -

७ नोव्हेंबर १९०५

प्लेग... प्लेग... प्लेग...
जणू उभ्या हुबळी गावाच्याच
आली आहे खाकेत
                    प्लेगची गाठ
लोक मरताहेत त्याला काही सुमार!
सकाळपास्नं प्रेतांचे पास लिहून लिहून
                    दुखायला आले हात...
आणखी एक आलं हे तशात!
करीत होता म्हणे धारवाडला मास्तरकी
मग इथं कशाला आला
                    मरायला फुकाफुकी?...
काय नाव म्हणालंत?
          कृष्णाजी
               केशव
                    दामले?
चला, सुटले बिचारे!
आता नाही अपमान गिळावा लागणार
की नाही दारिद्र्याचा उंदीर चावणार
आता...
          हर्ष खेद ते मावळले
               हास्य निमाले
                    अश्रु पळाले...

 ('अक्षरवेल'मधून)

केशवसुतांवर एक संकेतस्थळ सापडलं ते असं- http://keshavsut.com/
इथं त्यांची 'तुतारी' कविताही वाचता येईल.

केशवसुत (फोटो- keshavsut.com )

दरम्यान,
'झपूर्झा' कवितेत केशवसुत काय म्हणतात बघा -

हर्षखेद ते मावळले,
हास्य निवालें
अश्रु पळाले;
कण्टकशल्यें बोंथटलीं,
मखमालीची लव वठली;
कांही न दिसे दृष्टीला,
प्रकाश गेला,
तिमिर हरपला;
काय म्हणावें या स्थितिला ?-
झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !             १

शेवटच्या कडव्यात म्हणतात-

सूर्य चन्द्र आणिक तारे
नाचत सारे
हे प्रेमभरें
खुडित खुपुष्पें फिरति जिथें;
आहे जर जाणें तेथें
धऱा जरा, नि:संगपणा,
मारा फिरके,
मारा गिरके,
नाचत गुंगत म्हणा म्हणता –
झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !         ६

उरलेली कविता इथं वाचा.
***

झपूर्झा काय, अॅब्सर्ड काय नि ७ नोव्हेंबर काय

केशवसुत काय, कामू काय नि काय काय